«اللهم اجعلنی فیه من المستغفرین و الجعلنی فیه من عبادک الصالحین القانتین و اجعلنی فیه من اولیاءک المقربین برافتک یا ارحم الراحمین»
«خدایا مرا در این روز از استغفارکنندگان قرار ده و از بندگان صالح مطیع مقرر فرما و هم در این روز از دوستان مقرب درگاه خود قرار داده بحق لطف و رحمتت ای مهربانترین مهربانان»

شرح دعا(۱)« اللهم اجعلنی فیه من المستغفرین»
«خدایا مرا در این روز از استغفار کنندگان قرار ده»
بشارت خداوند به گنهکاران
امام صادق علیه السلام فرمود :خداوند متعال به داود علیه السلام وحی نمود و چنین فرمود :
«یا داود !..بشّر المذنبین ، وأنذر الصدّیقین ، قال : کیف أُبشّر المذنبین وأُنذر الصدّیقین ؟.. قال: کیف ابشّر المذنبین أنی أقبل التوبه وأعفو عن الذنب ، وأنذر الصدّیقین أن لا یعجبوا بأعمالهم ، فإنه لیس عبدٌ أنصبه للحساب إلا هلک»(۱)
«ای داود!به بندگانم بشارت بده و بندگان صدیقم را بترسان ، داود عرض کرد:خداوندا!چگونه به گنهکاران بشارت دهم و بندگان صالحت را بترسانم؟خداوند فرمود : به گنهکاران این مژده را بده که من توبه آنها را می پذیرم و از گناهان آنان می گذرم و صدیقین را از این جهت بترسان که آنها به اعمال خویش مغرور نشوند ، زیرا اگر من از بندگانم به طور دقیق حساب بکشم، همه آنها هلاک شده هستند.»
معنای واقعی استغفار
شخصی در محضر حضرت علی علیه السلام گفت: “استغفرالله”
امیرالمومنین علی علیه السلام فرمود: «مادرت به عزایت گریه نماید، آیا می دانی استغفار چیست؟ همانا استغفار درجه علیین است و آن اسمی است که به شش معنی واقع می گردد:
اول پشیمانی بر گذشته می باشد،
دوم عزم و اراده برای دوری از آن گناه تا ابد،
سوم حق مخلوقات را ادا نمایی تا خدا را پاک و مطهر ملاقات کنی و حقی از مخلوقات بر عهده تو نباشد،
چهارم اینکه به سوی هر فریضه ای که ضایع نموده ای روی آورده و حق آن را ادا کنی،
پنجم اینکه گوشتی را که به واسطه حرام روییده شده به واسطه اندوهها آب کنی تا پوست به استخوان چسبیده و گوشت تازه بین آنها روییده شود.
ششم :این که درد و رنج فرمانبرداری و اطاعت را به جسم بچشانی چنان چه شیرینی معصیت را به آن چشانده بودی، پس در آن هنگام می توانی بگویی “استغفرالله”.(۲)
پس با توجه به این حدیث گرانقدر می توان دریافت که استغفار نمودن فقط این نیست که تسبیح به دست گرفته و بگوییم«استغفرالله»چرا که فقط در آن هنگام زبان ماست که حرکت نموده و آن ذکر شریف را می خواند ، به طوری که کسی که این ذکر را می گوید ، باید بداند که رب خویش در حال نجوا و راز و نیاز است و با خواندن این ذکر به خدای خویش این را می گوید که «خدایا به سوی تو آمده و از گناه خویش آمرزش می طلبم»و اگر این ذکر شریف فقط با زبان صورت پذیرد ، پس آنگاه است که به پروردگار خویش دروغ گفته ایم و این ذکر شریف را که کلید گشایش غفران و آمرزش الهی است ، به بازی و استهزاء گرفته ایم. به عنوان مثال: اگر ما به فروشگاهی رفته و جنسی را از فروشنده درخواست نماییم، آن را به واقع خریداری خواهیم نمود ، ولی اگر به فروشنده بگوییم که ما فلان جنس را می خواهیم و او برای ما آن جنس را مهیا سازد و ما در آن هنگام بگوییم که آن را نمی خواهیم، و این عمل را چندین بار تکرار نماییم، این عمل ما چندین معنا به خود می گیرد:(دروغ گفتن، استهزاء نمودن، عمل بیهوده انجام دادن ، رضایت نداشتن برای خریدو …)که در استغفار نمودن نیز خداوند فروشنده غفران و آمرزش،و بنده خریدار آن است که بر زبان جاری نمودن کلمه طیبه «استغفرالله»خریدار بودن آمرزش و غفران الهی را اعلان می دارد ،ولی در هنگام خریداری هیچ یک از اعضای او جز زبانش خریدار این نعمت بزرگ الهی نمی باشد و گاهی اوقات خود نیز متوجه این موضوع نیست که زبانش با این دروغ بزرگ او را به هلاکت می کشاند ، به طوری که خداوند از نهان و آشکار عالمیان آگاه است و کسی نمی تواند ذات اقدسش را بفریبد.لذا ما باید زمانی ذکر شریف«استغفرالله» را بر زبان بیاوریم که شش موردی را که امیر المومنان حضرت علی علیه السلام در معنای استغفار بیان فرمودند را در خود پدیدار نماییم.
لذا در این روز ما هم از خداوند می خواهیم جزء مستغفرین واقعی که امیر مومنان علی علیه السلام در مورد آن توضیح فرموده اند قرارمان داده و توبه ما را بپذیرد…
شرح دعا (۲) «و اجعلنی فیه من عبادک الصالحین القانتین.»
«و مرادر این روز مرا از بندگانت که صالح (و)مطیع (تو هستند)قرار ده»
شناخت بندگان صالح
یک بنده در پیشگاه خداوند هنگامی دارای مقام و منزلت است که واجبات الهی را انجام داده و از محرمات او بپرهیزد. که آنگاه می توان آن بنده رابه عنوان بنده صالح که مطیع پروردگار خویش است معرفی نمود.ولی بعضی ها از بنده صالح معنی دیگری را برداشت می نمایند، به طوری که کسی را بنده صالح می شمارند که به کلی از دنیا و اهل آن بریده و در گوشه ای فقط به عبادت بپردازند ، که این برداشت به طور کلی اشتباه و نادرست است، چرا که این عمل خود نوعی نافرمانی (مطیع نبودن) از دستور ذات اقدس پروردگار است. به طوری که همان طور که خداوند امر به ترک محرمات دنیا نموده است ، امر به استفاده از طیبات و چیزهای حلال دنیا را نیز فرموده است. چنانچه خطاب به کسانی که ایمان آورده و از دنیا به کلی بریده اند ، می فرماید:
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَیِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ»(۳)
«ای کسانی که ایمان آورده اید ، چیزهای پاکیزه ای را که خدا بر شما حلال نموده ( انواع وسایل زندگی که حرمتی برای آنها نرسیده ) بر خود حرام نکنید و از مرز حلال به حرام هم تجاوز ننمایید ، که همانا خداوند تجاوزکاران را دوست ندارد.»
ودر آیه بعد نیز می فرماید :
«وَ کُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلالاً طَیِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ»(۴)
«و از نعمتهای حلال و پاکیزه ای که خداوند به شما روزی داده است ، بخورید! و از ( مخالفت ) خداوندی که به او ایمان دارید ،بترسید و از گناه و نافرمانی او بپرهیزید!
که با توجه به مطالب بیان شده می توان گفت مثل مومنان در دنیا همانند کشتی بر روی دریا است ،به طوری که اگر دنیا را آب دریا فرض کرده و مومنان را کشتی ، حرکت مومن در دنیا،همانند حرکت کشتی بر روی دریاست ، که کشتی طوری ساخته شده است که فقط بر روی آب حرکت کرده و در آب غرق نمی شود تا به مقصد خود برسد ، و مومن نیز در دنیا سیر می کند و از آن استفاده می نماید ،ولی هیچگاه غرق آن نمی شود و آن را جز پلی برای رسیدن به مقصد خود که منزل اخروی و ابدی اوست ،چیز دیگری نمی داند ،چنانچه حضرت علی علیه السلام در رابطه با صالحان و پرهیزگاران فرمودند :
« وَاعْلَمُوا – عِبادَ اللَّهِ – اءَنَّ الْمُتَّقِینَ ذَهَبُوا بِعاجِلِ الدُّنْیا وَ آجِلِ الْآخِرَهِ، فَشارَکُوا اءَهْلَ الدُّنْیا فِی دُنْیاهُمْ، وَ لَمْ یُشارِکْهُم اءَهْلَ الدُّنْیا فِی آخِرَتِهِمْ، سَکَنُوا الدُّنْیا بِاءَفْضَلِ ما سُکِنَتْ، وَ اءَکَلُوها بِاءَفْضَلِ ما اءُکِلَتْ، فَحَظُوا مِنَ الدُّنْیا بِما حَظِیَ بِهِ الْمُتْرَفُونَ، وَ اءَخَذُوا مِنْها ما اءَخَذَهُ الْجَبابِرَهُ الْمُتَکَبِّرُونَ.
ثُمَّ انْقَلَبُوا عَنْها بِالزَّادِ الْمُبَلِّغِ، وَالْمَتْجَرِ الرَّابِحِ، اءَصابُوا لَذَّهَ زُهْدِ الدُّنْیا فِی دُنْیاهُمْ، وَ تَیَقَّنُوا اءَنَّهُمْ جِیرانُ اللَّهِ غَدا فِی آخِرَتِهِمْ لا تُرَدُّ لَهُمْ دَعْوَهٌ، وَ لا یَنْقُصُ لَهُمْ نَصِیبٌ مِنْ لَذَّهٍ.»(۵)
«و بدانید، اى بندگان خدا، که پرهیزگاران ، هم در این دنیاى زودگذر سود برند و هم در جهان آینده آخرت . آنها با مردم دنیا در کارهاى دنیوى شریک شدند و مردم دنیا با ایشان در کارهاى اخروى شریک نشدند. در دنیا زیستند، نیکوترین زیستنها و از نعمت دنیا خوردند، بهترین خوردنیها و از دنیا بهره مند شدند آنسان ، که اهل ناز و نعمت بهره مند شدند و از آن کامیاب گردیدند، چونان که جباران خودکامه کام گرفتند. سپس ، رخت به جهان دیگر کشیدند با ره توشه اى که آنان را به مقصد رسانید و با سودایى که سود فراوانشان داد. لذت زهد را در دنیا چشیدند و یقین کردند که در آخرت در جوار خدایند ،جایگاهی که هر چه درخواست کنند،داده می شود ،و هر گونه لذتی در اختیارشان قرار دارد.»
لذا در این روز ما نیز از خداوند می خواهیم که ما را جزء بندگان صالح که مطیع اوامر او می باشند، قرار دهد.
شرح دعا (۳)« واجعلنی فیه من اولیاءک المقربین برافتک یا ارحم الراحمین»
«ومرا در این روز مرا از دوستان مقرب درگاهت قرار ده بحق لطف و رحمتت ای مهربانترین مهربانان.»
بندگان مقرب
همان طور که در روایات و آیات آمده است کسانی مقرب درگاه الهی قرار می گیرند که هیچ گاه از یاد خداوند در تمام لحظات عمر و حیات خویش غافل نبوده و طاعت و بندگی خدا را فقط برای جلب رضایت و خشنودی او انجام دهند که برای فهم بیشتر به قسمتی از مناجات اسوه مقربان درگاه الهی ، حضرت امیر مومنان علی علیه السلام اشاره می نماییم که در نهج البلاغه خطاب به خداوند چنین فرمودند:
«الهی ما عبدتک خوفا من نارک و لاطمعا فی جنتک لکن وجدتک اهلا للعباده فعبرتک»
«بار خدایا! تو را به خاطر ترس از جهنمت و یا به جهت طمع به بهشتت عبادت نمی کنم، بلکه تو را شایسته عبادت یافتم، پس تو را عبادت می کنم.»
که این امر نشان دهنده آن است که بندگان مقرب درگاه الهی هیچگاه خداوند را برای پاداش گرفتن و یا امان یافتن از عذاب و عقابش پرستش نمی کنند ، بلکه خدا را فقط برای شایستگی و عشق سرشارشان به ذات اقدسش عبادت می کنند ، که این گونه افراد به جز رضای الهی به چیز دیگری رضا نیستند ، و خداوند نیز در شان چنین افرادی فرموده است :
«وعِزَّتِی وَ جَلَالِی وَ عَظَمَتِی وَ بَهَائِی وَ عُلُوِّ ارْتِفَاعِ مَکَانِی لَا یُؤْثِرُ عَبْدٌ هَوَایَ عَلَى هَوَاهُ فی شی ءمن امر الدنیا إِلَّا جَعَلْتُ غِنَاهُ فِی نفسه وهَمَّهُ فِی آخِرَتِهِ وَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ رزقه و کُنتُ له من وراء تجاره کلِّ تاجِرٍ»(۶)
«سوگند به عزت و جلال و عظمت و بها و علو مقام و ارتفاع مکانم ،هر بنده مومنی رضای مرا بر خواست خود ترجیح بدهد و در امور دنیا خواست مرا بر خواست خود مقدم بدارد ، من ذاتا او را بی نیاز می گردانم و همه همتش را به امور آخرت معطوف می سازم و آسمانها و زمین را ضامن روزی او می نمایم و من در پشت سر او در هر تجارت هستم.»
لذا در این روز از خداوند می خواهیم که بحق لطف و رحمتش ما را از دوستان و اولیاء و مقربان درگاهش قرار دهد.
نکته ها:
۱-استغفار نمودن فقط این نیست که تسبیح به دست گرفته و بگوییم«استغفرالله»چرا که استغفار دارای شرایطی است که باید با دل و زبان و تمام اعضا و جوارح صورت پذیرد.
۲- یک بنده در پیشگاه خداوند هنگامی دارای مقام و منزلت است که واجبات الهی را انجام داده و از محرمات او بپرهیزد. که آنگاه می توان آن بنده رابه عنوان بنده صالح که مطیع پروردگار خویش است معرفی نمود.
۳- گفت مثل مومنان در دنیا همانند کشتی بر روی دریا است ،به طوری که اگر دنیا را آب دریا فرض کرده و مومنان را کشتی ، حرکت مومن در دنیا،همانند حرکت کشتی بر روی دریاست.
۴- کسانی مقرب درگاه الهی قرار می گیرند که هیچ گاه از یاد خداوند در تمام لحظات عمر و حیات خویش غافل نبوده و طاعت و بندگی خدا را فقط برای جلب رضایت و خشنودی او انجام دهند.

پی نوشتها:
۱-حدیث قدسی،باب ۸،ص ۱۴۴،ح۱۴۲٫
۲- نهج البلاغه،حکمت ۴۱۷،صص۷۲۹و۷۳۱٫
۳-مائده/۸۷٫
۴-مائده/۸۸٫
۵- نهج البلاغه،نامه۲۷،ص۵۰۹٫
۶- حدیث قدسی،باب امام محمد باقر علیه السلام،ص ۵۵۶،ح۵۱۳٫