«اللهم ارزقنی فیه الذهن و التنبیه و باعدنی فیه من السفاهه و التمویه واجعل لی نصیبا من کل خیر تنزل فیه بجودک یا اجود الاجودین»«خدایا مرا در این روز هوشیاری و بیداری (در راه اطاعتت) نصیب فرما و از حماقت و جهالت و کار باطل دور گردان و از هر خیری که در این روز نازل می گردد برای من نصیبی قرار ده به حق جود و کرمت ای بخشنده ترین بخشایشگران»

شرح دعا (۱) «اللهم ارزقنی فیه الذهن و التنبیه»
«خدایا مرا در این روز هوشیاری و بیداری (در راه اطاعتت) نصیب فرما»

منظور از هوشیاری و بیداری چیست؟

هر انسانی در طول عمر خویش اعمال بسیاری را انجام می دهد که از دو حالت خارج نمی باشد، یا در راه اطاعت و فرمانبرداری الهی بوده و یا در راه معصیت و نافرمانی ذات اقدس پروردگار، که آنان که عمر خویش را در راه اطاعت الهی به سر برده اند سعادتمند و آنان که در راه و مسیر معصیت و نافرمانی او قدم برداشته اند، شقاوتمندند، شاید در اینجا سئوالی پیش آید که بیان این مطلب با هوشیاری چه ارتباطی دارد؟ که در جواب این سئوال باید گفته شود انسان موجودی است فراموشکار که ممکن است هر چیز ارزشمندی را فراموش کند، به طوری که خداوند عزوجل بارها در قرآن انسانها را به امر به معروف و نهی از منکر نسبت به یکدیگر سفارش می فرماید تا در هر لحظه از عمر، یکدیگر را از خواب غفلت که آنها را از ذات اقدس الهی دور می سازد، بیدار کنند و لحظه لحظه از عمر خویش را همراه با اطاعت و فرمانبرداری از دستورات الهی سپری سازند چرا که چرخش تمام امور دنیا و آخرت و کل جهان هستی به امر یکتا پروردگار عالمیان است:

«انَّ الامرَ کُّله لِلّه»(۱)
«به درستی که تمام امور به فرمان خداوند است»

و کسی که در طول عمر خویش پروردگار خود را یاد ننموده و فراموش کند خداوند نیز بر آن بنده نظر رحمتش را نمی افکند. چنانچه در قرآن می فرماید:
«فاذکرونی اذکرکم»(۲)
«پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم»
و خداوند به بندگانش به وسیله آیات قرآن و نشانه هایی که در زمین و آسمان وجود دارد بارها تذکر می دهد:
«و یبین آیاته لناس لعلهم یتذکرون»(۳)
«وخداوند آیاتش را برای مردم بیان می کند تا شاید هوشیار و متذکر گردند.»
تا شاید هوشیار گشته و یادآور نعمتهای الهی گردند و از خدای خویش غافل نگشته و به سر منزل سعادت دست یابند اما انسان دائما در خسران و زیان است:
«ان الانسان لفی خسر»(۴)
«همانا انسان در خسران و زیان است».
مگر کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دهند:
«الا الذین آمنوا و عملو الصالحات»(۵)
«به جز کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می دهند.»
که اکثر آنان نیز به خداوند ایمان نمی آورند :
«فلا یومنون الا قلیلا»(۶)
«به جز اندکی ایمان نیاورند»
چرا که اکثر آنان از خدا و پروردگار خویش غافلند:
«و هم عن الآخره هم غافلون»(۷)
«و ایشان از آخرتشان غافلند.»
لذا برای آنکه برای همیشه از این خواب و بی هوشی ،که انسان را از یاد پروردگار خویش رها می سازد، رها گشته و نجات یابیم، به خدا پناه برده و در این روز از او می خواهیم که هوشیاری و بیداری را برای اطاعت و فرمانبرداریش به ما عطا فرماید…
اهمیت عقل (هوش و دانش و بیداری )به فرموده امام صادق علیه السلام
امام صادق علیه السلام در رابطه با اهمیت عقل(هوش و دانش و بیداری )چنین فرمودند:
«دِعامَهُ الاِْنْسانِ الْعَقْلُ وَ الْعَقْلُ مِنْهُ الْفِطْنَهُ وَ الْفَهْمُ وَ الْحِفْظُ وَ الْعِلْمُ وَ بِالْعَقْلِ یَکْمُلُ وَ هُوَ دَلیلُهُ وَ مُبْصِرُهُ وَ مِفْتاحُ اَمْرِهِ فَاِذا کانَ تَاْییدُ عَقْلِهِ مِنَ النّورِ کانَ عالِما حافِظا ذاکِرا فَطِنا فَهِما فَعَلِمَ بِذلِکَ کَیْفَ وَ لِمَ وَ حَیْثُ وَ عَرَفَ مَنْ نَصَحَهُ وَ مَنْ غَشَّهُ فَاِذا عَرَفَ ذلِکَ عَرَفَ مَجْراهُ وَ مَوصولَهُ وَ مَفْصولَهُ وَ اَخْلَصَ الْوَحْدَانِیَّهَ لِلَّهِ وَ الْإِقْرَارَ بِالطَّاعَهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ کَانَ مُسْتَدْرِکاً لِمَا فَاتَ وَ وَارِداً عَلَى مَا هُوَ آتٍ یَعْرِفُ مَا هُوَ فِیهِ وَ لِأَیِّ شَیْ‏ءٍ هُوَ هَاهُنَا وَ مِنْ أَیْنَ یَأْتِیهِ وَ إِلَى مَا هُوَ صَائِرٌ وَ ذَلِکَ کُلُّهُ مِنْ تَأْیِیدِ الْعَقْل»(۸)
پایه شخصیت انسان، عقل است و هوش و فهم و حافظه و دانش از عقل سرچشمه می گیرد ، عقل ، انسان را کامل می کند و راهنما و کلید کار اوست و چون عقلش به نور خدایی موید باشد ، دانشمند و حافظ و متذکر و باهوش و فهمیده باشد و از این رو بداند چگونه و چرا و کجاست و خیرخواه و بدخواه خود را بشناسد و چون آن را شناخت ، روش زندگی و پیوست و جداشده ی خویش را بشناسد و در یگانگی خدا و اعتراف به فرمانش خالص و مخلص شود و چون چنین کند ، از دست رفته را جبران کرده ، بر آینده مسلط گردد و بداند در چه وضعی است و برای چه در اینجاست و از کجا آمده و به کجا می رود ؟ که اینها همه از تایید عقل است.»
شرح دعا (۲)«و باعدنی فیه من السفاهه و التمویه»
« و مرا در این روز از حماقت و جهالت و کار باطل دور گردان.»
دوری از حماقت و کارهای لغو و بیهوده
انسان که صفت اشرف مخلوقات را با خود به همراه دارد، سزاوار نمی باشد که در سفاهت و حماقت به سر برده و به کارهای لغو و بیهوده به سر برده و به کارهای لغو و بیهوده بپردازد. چرا که خداوند او را عبث و بیهوده نیافریده، بلکه او را آفریده است تا عبادت و بندگی خداوند را به جا آورده و به درجات عالی انسانی دست یابد:
«و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»(۹)
«جن و انس را خلق نکردم مگر برای اینکه مرا به یکتایی پرستش کنند.»
و انسانی از سفاهت و حماقت به دور است که به خداوند ایمان آورده و دستورات او را اجرا نماید .چنانچه امام صادق علیه السلام در حدیثی چنین فرمودند:
«لَیْسَ بَیْنَ الْإِیمَانِ وَ الْکُفْرِ إِلَّا قِلَّهُ الْعَقْلِ قِیلَ وَ کَیْفَ ذَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ یَرْفَعُ رَغْبَتَهُ إِلَی مَخْلُوقٍ فَلَوْ أَخْلَصَ نِیَّتَهُ لِلَّهِ لَأَتَاهُ الَّذِی یُرِیدُ فِی أَسْرَعَ مِنْ ذَلِکَ»(۱۰)
«میان ایمان و کفر فاصله ای جز کم عقلی (سفاهت) نیست. عرض شد: چطور این گونه می باشد ای پسر رسول خدا؟فرمود:بنده خدا متوجه مخلوقی می شود (وحاجت خود را از او که خود نیازمند خداست ،می طلبد)در صورتی که اگر با خلوص نیت متوجه خدا شود،آنچه خواهد در نزدیک تراز آن وقت به او رسد.»
و کسی که چنین باشد (به خدا ایمان آورده باشد) هیچگاه به سوی کسی جز خداوند دست نیاز دراز نکرده و به کارهای لغو و بیهوده دست نخواهد زد. چنانچه خداوند عزوجل نیز در قرآن یکی از صفات مومنان را چنین بیان می فرماید:
«والذین هم عن اللغو معرضون»(۱۱)
«و ایشان (مومنان) کسانی هستند که از کارهای لغو و بیهوده دوری و اعراض می نمایند»
لذا در این روز از خداوند می خواهیم که ما را در گروه مومنان حقیقی قرار داده و از اعمال سفیهانه و احمقانه که جزء کارهای لغو و باطل چیز دیگری نمی باشد، دور فرماید.
شرح دعا(۳)«واجعل لی نصیبا من کل خیر تنزل فیه بجودک یا اجود الاجودین»
«و از هر خیری که در این روز نازل می گردد برای من نصیبی قرار ده به حق جود و کرمت ای بخشنده ترین بخشایشگران»

خیرکثیر

همان طور که در روایات و آیات قرآن موجود می باشد ماه رمضان ماهی است که خداوند در آن درهای رحمت و نعمت خود را به روی بندگان خویش می گشاید به طوری که سرنوشت انسانها در این ماه رقم می خورد چرا که شبهای قدر در این ماه واقع شده و این ماه، ماه فزونی خیر و برکت است که قلم و مرکب و هر زبانی قاصر از بیان آن می باشد و این عجز و ناتوانی انسان از نام بردن تک تک این خیرات و طلب آنها از خداوند باعث گردیده است که از ذات اقدس الهی به حق آن بخشندگی اش که بخشنده تر از او نیست بخواهیم که در این روز از هر خیری که نازل می گردد، ما را هم بهره مند سازد.

نکته ها

۱-اعمالی را که انسان در طول عمر خویش انجام می دهد از دو حالت خارج نمی باشد، یا در راه اطاعت و فرمانبرداری الهی بوده و یا در راه معصیت و نافرمانی ذات اقدس پروردگارمی باشد.
۲- انسان موجودی است فراموشکار که ممکن است هر چیز ارزشمندی را فراموش کند، به طوری که خداوند عزوجل بارها در قرآن انسانها را به امر به معروف و نهی از منکر نسبت به یکدیگر سفارش می فرماید تا در هر لحظه از عمر، یکدیگر را از خواب غفلت که آنها را از ذات اقدس الهی دور می سازد، بیدار کنند.
۳- انسان که صفت اشرف مخلوقات را با خود به همراه دارد، سزاوار نمی باشد که در سفاهت و حماقت به سر برده و به کارهای لغو و بیهوده به سر برده و به کارهای لغو و بیهوده بپردازد.
۴- باشد ماه رمضان ماهی است که خداوند در آن درهای رحمت و نعمت خود را به روی بندگان خویش می گشاید به طوری که سرنوشت انسانها در این ماه رقم می خورد.

پی نوشتها:
۱- آل عمران/۱۵۴
۲-بقره /۱۵۲
۳- بقره/ ۲۲۱
۴- عصر / ۲
۵- عصر / ۳
۶- نساء/ ۱۵۵
۷- روم/ ۷
۸-اصول کافی ،ج۱،صص۲۹-۳۰٫
۹- ذاریات/ ۵۶
۱۰- اصول کافی ،ج۱،ص۳۰٫
۱۱-مومنون/۳٫