حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی از مراجع تقلید، در پنجمین جلسه از سلسله مباحث درس کلام و اندیشه اسلامی که در مدرسه علمیه سلیمانیه مشهد برگزار شد، به ادامه بررسی عقاید ابن‌تیمیه، بنیان‌گذار فرقه سلفیه پرداخت و گفت: برای شناخت یک مکتب، باید عقاید آن مکتب را به خوبی بشناسیم.

وی به عقیده دیگر ابن‌تیمیه در این‌که خداوند دارای مکان است، اشاره کرد و افزود: او پس از جسمیت بخشیدن و همچنین قائل شدن حرکت برای خدا، داشتن مکان را به خداوند نسبت می‌دهد و برای این حرف خود دلایلی ارائه می‌کند.

حضرت آیت‌الله سبحانی با اشاره به ادله سه‌گانه مسلمانان شیعه و سنی برای سلب این نظر در مورد خداوند، اظهار داشت: برهان اول این است که آن مکان یا باید از قبل وجود داشته باشد و یا خداوند آن را برای خود خلق کرده باشد؛ در صورتی که از قبل وجود داشته، تعدد قدما می‌شود و در صورتی که آن را خدا برای خود ساخته باشد، این همان محل حادث است که پروردگار، منزه از محل حوادث است؛ چیزی که حادث است نمی‌تواند قدیم باشد.

وی غنی بالذات بودن خدا را دلیل دوم عنوان کرد و بیان داشت: خداوند در قرآن می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ» و این به این معناست که خداوند غنی بذات است و بی‌نیاز به مکان.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم افزود: برهان سوم برای نقض داشتن مکان برای خداوند این است که اگر کسی دارای مکان باشد، جهت نیز خواهد داشت و اگر خداوند جهت داشته باشد، محاط می‌شود در حالی که خداوند خالق عالم بوده و محیط بر آن است؛ از این رو مکان داشتن خداوند غیرممکن است.

وی به بیان اعتقادات و دلایل ابن‌تیمیه پرداخت و گفت: او که در دروغگویی و دروغ بستن به مسلمانان سابقه طولانی دارد در کتاب «منهاج السنه» که اعتقادات او را مکتوب دارد، می‌گوید که همه مسلمانان با زبان خود می‌گویند که «ربهم فوق»، فوق برای خدا مکان و جهت است، حال این سؤال مطرح است که آیا واقعأ همه مسلمانان همین حرف را می‌زنند؟

حضرت آیت‌الله سبحانی دلیل دوم ابن‌تیمیه را سخنی از فرعون دانست که به وزیرخود دستور داد تا برای او برجی بلند بسازد تا خدای موسی را بیابد و ابراز داشت: او معتقد است که فرعون به خاطر حرفی که از حضرت موسی (ع)شنیده چنین تصمیمی گرفته و ازآنجا که موسی (ع) پیامبر الهی است، پس خداوند در آسمان هاست که حضرت موسی (ع) چنین حرفی زده است.

وی افزود: در مقابل این نظر ابن‌تیمیه سه دلیل موجه وجود دارد که این سخن او را نقض می کند و آن این است که چه اطمینانی وجود دارد که فرعون این سخن را از حضرت موسی (ع) شنیده باشد؟

وی دلیل دوم را عدم فهم سخن حضرت موسی (ع) از سوی فرعون عنوان کرد و اظهار داشت: اگر هم حضرت موسی (ع) چنین سخنی گفته باشد به این معنا نیست که منظور ایشان حضور خدا در آسمان است، بلکه ایشان به معنای معنوی آن اشاره داشته‌اند و فرعون با فهم نادرست، آن را از نظر حسی برداشت کرده است.

این مرجع تقلید، مهم ترین دلیل نادرست بودن این نظر را مسخره کردن عقیده حضرت موسی (ع) توسط فرعون عنوان و خاطرنشان کرد: از آنجا که فرعون به خدایی مرعی معتقد بوده و خدای نامرعی را نمی‌پذیرد، با بیان این سخن قصد تمسخر عقاید حضرت موسی (ع) را داشته و از آن مهم‌تر، ساخت چنین برجی به ارتفاعی که مد نظر فرعون بوده از لحاض عقلانی ممکن نیست.

حساب اهل تسنن از ابن‌تیمیه و عقاید او جداست

وی به عدم استفاده اهل سلف از عقل در اعتقادات خود اشاره کرد و بیان داشت: در یک مناظره تلویزیونی که یک وهابی با یک شیعه انجام داد، شخص وهابی با خشنودی از جسمیت خدا یاد کرد و گفت: «ابن‌تیمیه کار بشر را راحت کرد و از سردرگمی که به واسطه ندانستن مکان خداست، رها کرد» که در پاسخ به این صحبت باید گفت که این موضوع از اساس باطل است زیرا خدایی که عالم را خلق کرده جسم نیست که بتوان برای او مکان درنظر گرفت.

حضرت آیت‌الله سبحانی با تأکید بر این که نه سنی و نه شیعه عقاید ابن‌تیمیه را قبول ندارند، تصریح کرد: در برخی از منابع اهل تسنن، احادیثی منتسب به پیامبر (ص) نقل شده که قائل به رؤیت و جسمیت خداوند است در حالی که در هیچ منبع اصیل اسلامی چنین موضوعی ذکر نشده است؛ رؤیت و جسمیت خداوند، عقیده یهودیت است که وارد اسلام شده است.

وی به نوع تکلم خداوند با بشر اشاره کرد و گفت: خداوند در دو صورت با بشر سخن می‌گوید، تکلم با شخص و تکلم با همه انسان‌ها که تکلم خداوند با شخص نیز به سه شیوه انجام می‌پذیرد.

وی افزود: نوع اول تکلم که عالی‌ترین مقام وحی است، القای مستقیم و بدون واسطه سخن الهی به قلب پیامبر (ص) است که این نوع تکلم تنها در مورد پیامبر گرامی اسلام (ص) صورت گرفته است؛ امام صادق (ع) در مورد آن می‌فرمایند:« این مقام، عالی‌ترین مقام است که بین خدا و پیامبر هیچ واسطه‌ای وجود ندارد».

استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه قم، دومین نوع تکلم خداوند را تکلم به واسطه کوه و درختان عنوان کرد و اظهار داشت: این نوع تکلم به واسطه ایجاد صدا در کوه‌ها و درختان توسط خداوند است که توسط جناب موسی (ع) شنیده می‌شد و همچنین آخرین نوع تکلم خداوند، به وسیله جبرئیل انجام می‌شود که به پیامبر(ص) وحی الهی را می‌رساند.

وی به سخن گفتن خداوند با مردم اشاره کرد و بیان داشت: کلام خدا، فعل خداست بنابراین همه جهان کلام خداست و کلام خدا را می‌رساند؛ کلام انسان آنچه در ضمیر انسان است را نمایان می‌سازد و کلام خدا نیز ضمیر خدا را نشان می‌دهد، پس این عالم، گواهی بر علم عالمی است که این عالم را خلق کرده.