«اللهمّ اهْدِنی فیهِ لِصالِحِ الأعْمالِ واقْـضِ لی فیهِ الحَوائِجَ والآمالِ یا من لا یَحْتاجُ الى التّفْسیر والسؤالِ یا عالِماً بما فی صُدورِ العالَمین صَلّ على محمّدٍ وآلهِ الطّاهِرین.»
«خدایا در این روز مرا به اعمال صالح راهنمایی کن و حاجتها و آرزوهایم را برآورده ساز ای کسی که نیازمند به شرح و سئوال بندگان نیستی، ای خدایی که (ناگفته به حاجات و) به سرایر خلق آگاهی درود فرست بر محمد و آل اطهار او.»

شرح دعا (۱)«اللهم اهدنی فیه لصلاح الاعمال»
«خدایا در این روز مرا به اعمال صالح راهنمایی کن.»

مدد جستن از ذات اقدس پروردگار

همانطور که در آیات و روایات موجود است شیطان در تمام لحظات عمر انسان در کمین است که او را از صراط مستقیم یعنی ایمان به خداوند و عمل صالح که در برگیرنده انجام واجبات و ترک محرمات می باشد منحرف نموده و به ضلالت و گمراهی بکشاند، اما هنگامی که انسان در تمام لحظات عمر خویش از شر شیطان رانده شده به خداوند پناه برد و به زبان و دل اقرار نماید: «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» و تنها از ذات اقدس پروردگار یاری بجوید به یقین که شیطان دیگر توان این را نخواهد داشت که او را به گمراهی و ضلالت بکشاند، زیرا کسی که به خدای عالمیان پناه برد وازاو استمداد بطلبد،از شر تمام موجودات عالم در امان خواهد بود و اگر خداوند اراده نماید تا بنده خویش را به صراط مستقیم هدایت نماید به تحقیق که هدایت خواهد شد:
« قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ یَهْدی مَنْ یَشاءُ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ »(۱)
«بگو برای خداست مشرق و مغرب و هر که را که مشیت و اراد ه اش باشد به صراط مستقیم هدایت می کند.»

شناخت افراد به عنوان هدایت شده و یا گمراه

هر فردی بر اساس اعمالی که از او سر می زند ،به عنوان هدایت یافته و یا گمراه شناخته می شود و این گونه نیست که افراد بدون انجام عملی هدایت و یا گمراه گردند، به طوری که اگر فردی دستورات و فرامین ذات اقدس پروردگار را اطاعت نموده و از آن تعدی ننماید،و به یقین خداوند نیز بر او عنایت نموده و راه فلاح و رستگاری را به او نشان خواهد داد تا آن که فرد بتواند به درجات عالی انسانی برسد و این درجات عالی انسانی به دست نمی آید مگر با انجام اعمال صالح که همان دستورات ذات اقدس ربوبیت است و بالعکس آن اگر فردی برخلاف دستورات ذات اقدس پروردگار عمل نموده و از حدود الهی تعدی نماید ،خداوند نیز او را در گمراهی خود رها ساخته تا به جایگاه خود که ضلالت ابدی و عذاب و دوزخ است ،دست یابد.

چنانچه ذات اقدسش فرمود :
« وَ یَمُدُّهُمْ فی‏ طُغْیانِهِمْ یَعْمَهُونَ»(۲)
« و خداوند آنها را در گمراهی و طغیانشان رها ساخته تا حیران و سرگردان باشند.»

لذا فردی هدایت یافته است که اعمالش بر اساس دستورات الهی بوده و فردی گمراه است که اعمالش بر خلاف دستورات الهی باشد.

نیاز انسان به راهنما

همانطور که در آیات و روایات آمده است می دانیم که عمل صالح عملی است که از اطاعت امر ذات اقدس پروردگار شکل گرفته است و غیر آن همه ضلالت و گمراهی است ،لذا برای انجام اعمال صالح انسان نیاز به راهنما دارد آن راهنما کسی نمی تواند باشد،جز خداوند عالم که از طریق فرستادگانش بندگان خویش را به سوی سعادت و رستگاری هدایت نموده و از ضلالت و گمراهی نجات می بخشد،لذا در این روز از خداوند خواستاریم که ما را به سوی اعمال صالح هدایت نموده و از اعمال پلید و شیطانی دور سازد.

شرح دعا (۲)« واقْـضِ لی فیهِ الحَوائِجَ والآمالِ»
«و در این روزحاجتها و آرزوهایم را برآورده ساز.»

حوائج و آمال به چه معناست؟

حوائج به معنای نیازهایی است که انسان برای رسیدن به آنها تلاش و کوشش می نماید و آمال به معنای آرزوهاییست که انسان در طول عمر خویش انتظار رسیدن به آنها را می کشد.

انواع حوائج و آمال

۱-حوائج و آمال دنیوی
گاهی اوقات انسان نیازها و آرزوهایی را دارد که فقط در دنیا به کار او می آید.مثل:«داشتن مال و ثروت،داشتن همسر،داشتن فرزند،و…»که به محض پایان رسیدن عمر او در دنیا ،این نیازها نیز از او برداشته می شود و به بیان دیگر به دنیا ختم می گردد که به دست آوردن این نوع نیازها و آرزوها اگر از راه حلال باشد ،زهی سعادت و اگر از راه حرام باشد،شقاوت و بدبختی است.

۲-حوائج و آمال اخروی
در این نوع از حوائج و آمال ،انسان نیازها و آرزوهایی دارد که فقط در آخرت به آنها دست می یابد و به دست آوردن آنها در دنیای مادی امکان پذیر نمی باشد. مثل :«رسیدن به بهشت،دستیابی به حور العین،و …» که به محض پایان یافتن عمر انسان در دنیا و شروع حیاتش در آخرت به آنها خواهد رسید و این امر مشروط بر آن است که انسان در دنیا از امانتهای الهی که برگرفته از حواج و آمال دنیوی او بوده است،به نحو احسن استفاده نموده و در ادای آن امانتها قصوری نورزیده باشد.

۳-حوائج و آمال دنیوی و اخروی
انسان در برخی از نیازها و آرزوها،حوائج و آمالش برگرفته از دنیا و آخرت می باشد به طوری که انسان مصرّ در گرفتن مطلبی است که هم در دنیا برای او کاربرد دارد و هم در آخرت. مثل:«جلب رضایت پروردگار ،رسیدن به درجات عالی انسانی و…»که دستیابی به این نوع حوائج و آمال در دنیا و آخرت امکان پذیر است.

لذا در این روز از خداوند مالک تمام هستی و خالق جهان و جهانیان است،خواستاریم که تمام حوائج و آمال شرعی ما را به صلاح ما نیز باشد ،اجابت نموده و از آفات و مکافات آن در امان بدارد.

شرح دعا (۳)« یا من لا یَحْتاجُ الى التّفْسیر والسؤالِ»
«ای کسی که نیازمند به شرح و سوال بندگان نیستی».

خداوند دانای نهان و آشکار

می دانیم که خداوند بر همه امور جهان احاطه داشته و هیچ چیزی بر او پنهان نمی باشد،به طوری که از اسرار و نهان و آشکار تمام عالمیان باخبر است و حاکیت او فراگیر و بی چون و چرا است. چنانچه امیر مومنان حضرت علی علیه السلام فرمودند :
«قَدْ عَلِمَ اَلسَّرَائِرَ وَ خَبَرَ اَلضَّمَائِرَ لَهُ اَلْإِحَاطَهُ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ اَلْغَلَبَهُ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ وَ اَلْقُوَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْ‏ءٍ »(۳)
«خداوند به تمام اسرار نهان آگاه است و از باطن همه باخبر است.به همه چیز احاطه دارد و بر همه چیز غالب و پیروز و بر همه چیز تواناست.

و خداوند است که از حوائج و نیازهای هر موجودی آگاه و باخبر است،بدون آن که آن موجود نیازهای خود را بیان داشته و در مورد آن توضیحی دهد.
زیرا خداوند :
«عالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهِ وَ هُوَ الْحَکیمُ الْخَبیرُ »(۴)
«دانای نهان و آشکار تمام موجودات است و او حاکمی است دانا که بر هر چیزی آگاه است.»

و بدون آن که موجودی نیاز خود را بیان نماید،خداوند نیاز او را بر طرف نموده و آنچه را که می خواهد ،به او عطا می فرماید. لذا این را باید دانست که خداوند از هر نقصی مبرا و به دور است. به طوری که انسان نباید این فکر را نماید که خداوند تا صدای او را نشنود از حاجت او باخبر نشده و نمی داند که درخواست بنده اش چیست؟بلکه خداوند قبل از آن که خود بنده بداند که به چیزی نیاز دارد،از نیاز او آگاه بوده و در صورت صلاح دید ذات اقدسش به او عطا می فرماید.

شرح دعا (۴)« یا عالِماً بما فی صُدورِ العالَمین صَلّ على محمّدٍ وآلهِ الطّاهِرین.»
«ای خدایی که (ناگفته به حاجات و) به سرایر خلق آگاهی درود فرست بر محمد و آل اطهار او»
«صلوات و درود بر پیامبر رحمت و آل طاهرینش»

همانطور که در قسمت قبل این دعا اشاره نمودیم،خداوند عالم به نهان و آشکار تمام موجودات عالم می باشد که در این قسمت از دعا نیز به این امر اشاره دارد. چرا که لازمه اجابت دعا،دانستن آن است. به طوری که اگر فردی از خواسته فرد دیگر آگاهی نداشته باشد،توان این را ندارد که خواسته او را برآورده سازد.اما ذات اقدس پروردگار بدون آن که موجودات عالم از او درخواست حاجت نمایند،حاجت آنان را برآورده می سازد. زیرا که اوست تنها دانا و آگاه به امور عالم و در آخر نیز درود و صلوات را بر پیامبر رحمت و آل طاهرینش می فرستیم که ما را این گونه با معارف دین و قرآن آشنا نمودند.

نکته ها
۱-شیطان در تمام لحظات عمر انسان در کمین است که او را از صراط مستقیم منحرف نموده و به ضلالت و گمراهی بکشاند.
۲- هر فردی بر اساس اعمالی که از او سر می زند ،به عنوان هدایت یافته و یا گمراه شناخته می شود و این گونه نیست که افراد بدون انجام عملی هدایت و یا گمراه گردند.
۳- که عمل صالح عملی است که از اطاعت امر ذات اقدس پروردگار شکل گرفته است و غیر آن همه ضلالت و گمراهی است.
۴- حوائج و آمال به سه بخش تقسیم می گردد:۱- حوائج و آمال دنیوی ۲- حوائج و آمال اخروی۳- حوائج و آمال دنیوی و اخروی.
پی نوشتها:
۱-بقره/۱۴۲٫
۲-بقره/۱۵٫
۳-نهج البلاغه،خطبه ۸۶،ص۱۴۲٫
۴-انعام/۷۳٫