«اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ طاعَهَ الخاشِعین واشْرَحْ فیهِ صَدْری بإنابَهِ المُخْبتینَ بأمانِکَ یا أمانَ الخائِفین.»

«خدایا در این روز طاعت بندگان خاشع و خاضع خود را نصیب من گردان و شرح صدر مردان فروتن و خداترس را به من عطا فرما به حق امان بخشی خود ای ایمنی دلهای ترسان.»

شرح دعا (۱) «اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ طاعَهَ الخاشِعین »
«خدایا در این روز اطاعت بندگان خاشع وخاضع خود را نصیب من گردان.»

خاشعین چه کسانی هستند

برای آنکه بدانیم خاشعین چه کسانی هستند بهتر است اول در مورد متکبرین صحبت به میان آوریم. چرا که خضوع و خشوع به طور کامل با تکبر و غرور تضاد دارد، به طوری که هر آنچه که در صفات متکبرین وجود دارد ضد آن در خاشعین موجود می باشد. برای روشن شدن این موضوع اشاره می کنیم به قسمتی از سخنان گهربار امیر مومنان حضرت علی علیه السلام که در مورد متکبران اینگونه فرمودند:
«أَلَا فـَالْحـَذَرَ الْحـَذَرَ مـِنْ طـَاعـَهِ سـَادَاتـِکُمْ وَ کُبَرَائِکُمْ الَّذِینَ تَکَبَّرُوا عَنْ حَسَبِهِمْ وَ تـَرَفَّعـُوا فـَوْقَ
نـَسـَبـِهـِمْ وَ أَلْقَوُا الْهَجِینَهَ عَلَى رَبِّهِمْ وَ جَاحَدُوا اللَّهَ عَلَى مَا صَنَعَ بِهِمْ مـُکـَابـَرَهً لِقـَضـَائِهِ وَ مـُغـَالَبـَهً لِآلَائِهِ فـَإِنَّهـُمْ قـَوَاعـِدُ أَسـَاسِ الْعـَصَبِیَّهِ وَ دَعَائِمُ أَرْکَانِ الْفِتْنَهِ وَ سُیُوفُ اعْتِزَاءِ الْجَاهِلِیَّهِ»(۱)

«آگاه باشید! زنهار! زنهار! از پیروی و فرمانبری سران و بزرگانتان، آنان که به اصل و حسب خود می نازند و خود را بالاتر از آنچه هستند می پندارند و کارهای نادرست را به خدا نسبت می دهند و نعمتهای گسترده خدا را انکار می کنند، تا با خواسته های پروردگار مبارزه کنند و نعمتهای او را نادیده انگارند، آنان شالوده تعصب جاهلی و ستونهای فتنه و شمشیرهای تفاخر جاهلیت هستند.»

و در قسمتی دیگر نیز فرمودند:
«أَمْراً تَشَابَهَتِ الْقُلُوبُ فِیهِ وَ تَتَابَعَتِ الْقُرُونُ عَلَیْهِ وَ کِبْراً تَضَایَقَتِ الصُّدُورُ بِهِ»(۲)
«کبر و خودپسندی چیزی است که قلبهای متکبران را همانند کرده، تا قرنها به تضاد و خونریزی گذراندند و سینه ها از کینه ها تنگی گرفت.»

که با توجه به این تذکرات مقدس از زبان امیر مومنان حضرت علی علیه السلام در می یابیم که خضوع و خشوع همانند ظرفی است که انسان به وسیله آن به جمع آوری رضا و خشنودی خداوند می پردازد و تکبر چون ظرفی است تو خالی که هیچ چیزی در آن جز غرور و تکبر جای نمی گیرد و این خضوع و خشوع است که انسان را به خدای خویش نزدیک می سازد زیرا که هرچه انسان نزد پروردگار عالمیان، خود را ذلیل و خوار نشان دهد ارزشش در پیشگاه او بیشتر می شود.

چنانچه حضرت علی علیه السلام فرمودند:
«وَ اعـْتـَمـِدُوا وَضـْعَ التَّذَلُّلِ عـَلَى رُءُوسـِکـُمْ وَ إِلْقـَاءَ التَّعـَزُّزِ تَحْتَ أَقْدَامِکُمْ وَ خَلْعَ التَّکَبُّرِ مِنْ أَعْنَاقِکُمْ وَ اتَّخِذُوا التَّوَاضُعَ مَسْلَحَهً بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ عَدُوِّکُمْ إِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ»(۳)
« تاج تواضع و فروتنی را بر سر نهید و تکبر و خودپسندی را زیرپا بگذاریدو حلقه های زنجیر خود بزرگ بینی را از گردن باز کنید و تواضع و فروتنی را سنگر میان خود و شیطان و لشکریانش قرار دهید.»

و در حدیثی دیگر امام صادق علیه السلام نیز فرمودند :
«فیما أَوحَی اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إلَی دَاوُدَ یا دَاوُدُ کَما أنَّ أقرَبَ النَّاسِ مِنَ اللهِ المُتَوَاضِعونَ کَذَلِکَ أبعَدُ الناسِ مِنَ اللهِ المُتَکَبِّرُونَ.»(۴)
«در آنچه که خدای عزوجل به داود وحی فرمود این بود که :ای داود چنانکه نزدیک ترین مردم به خدا متواضعانند،دورترین مردم ا ز خدا هم متکبرانند.»

پس با توجه به این روایات ارزشمند در مییابیم که خاشعین کسانی هستند که مقرب درگاه خداوند بوده و از مقام و جایگاه والایی برخوردارند ،لذا در این روز برای به دست آوردن رضا و خشنودی پروردگار از او می خواهیم که طاعت ها و عبادت های ما را همچون طاعات و عبادات خاشعین قرار دهد.

شرح دعا (۲)« واشْرَحْ فیهِ صَدْری بإنابَهِ المُخْبتینَ بأمانِکَ یا أمانَ الخائِفین.»
«و شرح صدر مردان فروتن و خداترس را به من عطا فرما به حق امان بخشی خود ای ایمنی دلهای ترسان.»

مخبتین چه کسانی هستند؟

در دعای این روز نکته اساسی که به آن تاکید شده است خضوع و خشوع و فروتنی در مقابل ذات اقدس پروردگار است به طوری که در این روز از خداوند درخواست می نماییم تا آنچه را که در صفات و اعمال خاضعان و خاشعان و فروتنان وجود دارد نصیب ما گرداند.

حال در اینجا می خواهیم بدانیم منظور از مخبتین چیست؟ که در جواب باید گفت:مخبتین به معنای فروتنان است، آن هم فروتنانی که فروتنی آنان فقط در مقابل پروردگار جهان و جهانیان می باشد، که در اینجا نیز ممکن است این سوال در ذهن تداعی گردد که فروتنان چه کسانی هستند؟ که در جواب آن نیز باید بگوییم :فروتنان همان تقوا پیشگان و پرهیزگارانند که سر به طاعت الهی نهاده و هیچگاه از فرمان الهی سرپیچی ننمایند. چنانچه در دعای روزهای قبل صفات آنان بیان گردید ،که برای واضح شدن این مطلب نیز به حدیثی از امام باقر علیه ا
لسلام اشاره می نماییم که خطاب به جابر فرمودند :
«یا جابر ایکتفی من انتحل التشیع ان یقول بحبنا اهل البیت؟ فوالله ما شیعتنا الا من اتقی الله واطاعه وما کانوا یعرفون،یا جابر الا تواضع و التخشع و امانه و کثره ذکر الله و الصوم و الصلاه و البر بالوالدین و التعاهد للجیران من الفقراءو اهل المسکنه و الغارمین و الایتام و صدق الحدیث و تلاوه القرآن و کف الالسن عن الناس الا من خیر و کانوا امناء عشائرهم فی الاشیاء…» (۵)

.«ای جابر !آیا کسی که ادعای تشیع و پیرو بودن می نماید،او را بس است که از محبت ما خانواده (اهل بیت) دم می زند؟!به خدا قسم شیعه ما نیست ،جز آن که از خدا پروا کند و او را اطاعت نماید. ای جابر !ایشان شناخته نشوند،جز با فروتنی و خشوع و امانت و بسیاری یاد خدا و روزه و نماز و نیکی به پدر و مادر و مراعات همسایگان فقیر و مستمندان و قرضداران و یتیمان و راستی گفتار و تلاوت قرآن و بازداشتن زبان از مردم غیر از نیکی آنها و آنها امانت دار اقوام خویش هستند.»

که با توجه به این حدیث نیز در می یابیم که هیچ انسانی به جایی نرسد و به سعادت دست نیابد ،مگر این که در مقابل ذات اقدس پروردگار فروتن بوده و از دستورات او پیروی نماید ،لذا در دعای این روز از خداوند شرح صدر که یکی از صفات پرهیزگاران و مخبتین می باشد را درخواست می نماییم.

نکته ها

۱-که خضوع و خشوع همانند ظرفی است که انسان به وسیله آن به جمع آوری رضا و خشنودی خداوند می پردازد.
۲- تکبر همانند ظرفی است که هیچ چیزی جز غرور و تکبر در آن جای نمی گیرد.
۳- مخبتین به معنای فروتنان است، آن هم فروتنانی که فروتنی آنان فقط در مقابل پروردگار جهان و جهانیان می باشد.
۴- هیچ یک از انسان ها به جایی نرسند، مگر این که در مقابل ذات اقدس پروردگار فروتن بوده و از دستورات او پیروی نماید.

پی نوشتها:
۱-نهج البلاغه،خطبه۱۹۲،ص۳۸۵٫
۲-همان.
۳-همان.
۴-اصول کافی،ج۳،ص۱۸۸،ح۱۱٫
۵- اصول کافی،ج۳،صص۱۱۸-۱۱۹،ح۳٫