«اللهم ارزقنی فیه رحمه الایتام و اطعام الطعام و افشاء السلام و صحبه الکرام بطولک یا ملجا الاملین»
«خدایا در این روز مرا ترحم بر یتیمان و اطعام به گرسنگان و افشاء و انتشار سلام در مسلمانان و مصاحبت با نیکان نصیب فرما به حق انعامت و بزرگواریت ای پناه آرزومندان.»

شرح دعا (۱)«اللهم ارزقنی فیه رحمه الایتام»
«خدایا در این روز مرا ، ترحم نمودن بر یتیمان را روزی فرما »

اهمیت یتیم نوازی
یتیم نوازی و ترحم بر یتیمان یکی از دستورات بزرگ اسلام می باشد که بر مسلمانان واجب است که در این امر مهم بسیار کوشا باشند، چرا که یتیم به کسی گویند که در ظاهر سرپناه و سرپرستی برای خود نداشته باشند (یعنی هیچ کس نباشد که او را سرپرسی کند مثل پدر و مادر) به طوری که فقط خداوند حامی و سرپناه او باشد که خداوند حقوق چنین افرادی را بسیار محترم داشته و بر ترحم به آنان تاکید می نماید. چنانچه حضرت امیر مومنان علی علیه السلام می فرماید:
«الله، الله بالایتام، فلا تغبوا افواههم و لا یضیعوا بحضرتکم»(۱)

«خدارا! خدا را! درباره یتیمان، نکند که آنان گاهی سیر و گاه گرسنه بمانند و حقوقشان ضایع گردد! »

و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز می فرمایند:

«خیر بیوتکم بیت فیه یتیم یحسن الیه و شر بیوتکم بیت یساء الیه ».(۲)

«بهترین خانه های شما ،خانه ای است که در آن یتیمی مورد احسان و عطوفت قرار گیرد ،وبدترین خانه های شما ،خانه ای است که در آن به یتیمی بدخلقی و ستم گردد.»

که در این رابطه احادیث بسیاری موجود می باشد که تاکید بر یتیم و یتیم نوازی دارد و برای این امر خداوند (عزوجل)اجر و پاداش بسیاری را وعده داده است،چنانچه رسول اکرم صلی الله علیه و آله در حدیثی چنین فرمودند :

«من مسح راس یتیم کانت له بکل شعره مرت علیها یده حسنات.»(۳)

«کسی که دستی از روی محبت بر سر یتیمی بکشد ،به عدد هر بار مو که از زیر دستش گذشته است ، خداوند پاداش چندین حسنه را به او عنایت می فرماید.»

و در حدیثی دیگر نیز فرمودند :

«مَنْ کَفَلَ یتیماً مِن المسلمینَ فَاَدْخَله اِلی طعامه و شرابه، ادخله الله الجنّه البته، اِلاّ اَنْ یَعْمَل ذَنْباً لا یُغْفَرُ».(۴)

«کسی که کفالت و سرپرستی یتیمی را بر عهده گرفته و او را به خانه خود ببرد و در خوردنیها و نوشیدنیها شریک خویش نماید،خداوند او را داخل بهشت می گرداند ،مگر آن که گناه غیر قابل بخششی را مرتکب شده باشد.»
ارزش یتیم
یتیمان با اینکه به ظاهر سرپناه و سرپرستی برای خود ندارند، اما خداوند برای آنان ارزش بسیاری قائل است، به طوری که در قرآن خداوند (عزوجل) خطاب به پیغمبر خود می فرماید:
«الم یجدک یتیما فاوی»(۵)

«آیا خداوند تو را یتیمی نیافت که در پناه خود جای داد»

که با توجه به این آیه می بینیم که خداوند پیغمبر خود را به دوران یتیمی اش (که پدر و مادر خویش را از دست داده بود و سرپناهی جز خداوند نداشت) تذکر می دهد تا یادآور شود که چگونه خداوند او را یاری نمود و او را از گزند دشمنان در امان داشت و به لطف و رحمتش به مقام نبوت برگزید. تا اینکه پیغمبر نیز به یاد یتیمان بوده و از آنان دلجویی نماید ،چنانچه در آیه دیگر می فرماید:

«فاما الیتیم فلا تقهر»(۶)

«پس تو هم هرگز یتیمی را میازار.»

حال با توجه به این آیات ما باید این نکته مهم را در نظر داشته باشیم که پیامبر عظیم الشان اسلام هیچ گاه از دستورات خداوند سرپیچی نکرده و نعمتی از خدای خویش را فراموش ننموده است ،بلکه خداوند به پیامبر خود تذکر داده تا جمیع آدمیان الگو گرفته و آن دستورات را اجرا نمایند، چرا که خداوند می فرماید:

«لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجوا الله و الیوم الاخر و ذکر الله کثیرا»(۷)

« رسول خدا صلی الله علیه و آله برای شما الگویی نیکوست،برای هر که به خدا و روز رستاخیز امید دارد .»

لذا از خداوند می خواهیم که ما را در این روز یاری نماید تا بتوانیم بر یتیمان و بی سرپرستان ترحم نموده تا مشمول رحمت بی پایانش گردیم…
شرح دعا (۲)«واطعام الطعام »
«و در این روز طعانم دادن به گرسنگان را روزیم فرما. »
«سفره میهمانی بگسترانیم».
در ماه مبارک رمضان یکی از چیزهایی که بسیار اهمیت دارد اطعام نمودن و سفره میهمانی پهن کردن برای فقیران و مستمندان و روزه داران است که اگر در راه رضای خداوندصورت پذیرد ،از ثواب و منزلت بسیار بالایی برخوردار است، چنانچه امام حسین علیه السلام در رابطه با اطعام نمودن یک مسلمان چنین فرمودند :
«لَئِنْ اُطْعِمَ اَخَاً لی مُسْلِماً اَحَبُّ اِلیَّ مَنْ اَنْ اُعْتِقَ اُفُقاً مِنَ الناس،قیلَ: و کَمِ اِلْاُفُقُ؟قال (ع): عَشرَهُ آلافٍ.»(۸)

«اگر یک برادر مسلمان را اطعام کنم در نزد من ارزش آن بیشتر از آزاد کردن انسان هایی است که یک افق را پر کنند. پرسیدند :مساحت افق چقدر است ؟ فرمودند :به میزان گنجایش ده هزار متر.»

اما بعضی ها از این امر مهم غافل بوده و اجر و پاداش هایی را که خداوند برای آن وعده داده است،نمی بینند. چرا که بخل و خود خواهی ،وجود بعضی از افراد را اشباع نموده و جایی برای بخشش و سخاوتمندی آنان نگذارده است به طوری که بعضی ها ، نعمتهای الهی را از خوشتن نیز دریغ می نمایند،چه رسد که برای دیگران سفره اطعامی پهن کنند !وچه زیبا فرمود حضرت علی علیه السلام:

«مااجود یده! و هو غن ذات الله بخیل! فمن آتاه الله مالا فلیصل به القرابه، والیحسن منه الضیافه»(۹)

« دست سخاوتمندی ندارد آن کس که از بخشش در راه خدا بخل می ورزد! آن کسی که خدا او را مالی بخشید، پس باید به خویشاوندان خود بخشش نماید و سفره میهمانی خوب بگستراند».

چرا که امیر المومنان علیه السلام هیچگاه خویش را از این دستورات و احکام مستثنی نمی دانست و خود آن حضرت اول عامل به آن بود.

لذا در اینروز از خداوند می خواهیم که ما را یاری فرماید تا در راه رضای او به فقیران و مستمندان و روزه داران ،سفره ای گسترانیده و آنان را اطعام نماییم تا از پاداش و اجر اخروی آن که مهمترین آن رضایت ذات اقدس پروردگار است بهره مند گردیم…
شرح دعا (۳)«و افشاء السلام»
«و در این روز افشاء و انتشار سلام در بین مسلمانان را نصیبم فرما.»

اهمیت سلام

سلام یکی از مهمترین آداب مسلمانان است که هنگام رسیدن به یکدیگر به عنوان درود و احترام نسبت به هم عرضه می دارند و اگر کسی فاقد این نعمت الهی باشد و به هنگام رسیدن به دیگران این کلمه طیبه را بر زبان نیاورد ،آنگاه است که از او به عنوان فردی بی ادب تعبیر می کنند و او را فردی مغرور و متکبر می خوانند.

به طوری که احیاء و زنده نگه داشتن سلام در بین مسلمانان ، به قدری داری اهمیت است که امام حسین علیه السلام در حدیثی فرمودند :

«لا تأذنوا لاحد حتی یسلم»(۱۰)

«به کسی که سلام نداده است،اجازه صحبت ندهید ».

و در حدیثی دیگر فرمودند :

«ابخل الناس من بخل بالسلام»(۱۱)

«بخیل ترین مردم کسی است که در سلام کردن بخل ورزد.»

که جا دارد هر مسلمانی سلام نمودن را یکی از مهمترین اعمال مستحبی که می تواند انجام دهد ،قرار داده و از بر پا داشتن این نعمت الهی کوتاهی نورزد.

آیا به نااهلان نیز می توان سلام نمود؟

حال می خواهیم بدانیم که آیا به نااهلان نیز می توان سلام نمود ؟

در جواب آن اشاره می نماییم به حدیثی از امام حسین علیه السلام که فرمودند:

«انَّ ابنَ الکُوَّا سَاَلَ علیِّ بن اَبی طالِب علیه السلام،فقالَ:یا اَمیرَالمومنینَ،تسلّم عَلَی مُذنبِ هَذِهِ الاُمَّه؟!

فَقَالَ علیه السلام یَرَاهُ الله عَزَّوَجَلَّ للتوحید اهلاً،وَلانراهُ لِلسَّلام علیه اهلاً»(۱۲)

«حضرت امیر المومنین علیه السلام به شخصی سلام نمود ،ابن کوا پرسید : ای امیر المومنین آیا به یکی از گنهکاران این امت سلام می نمایی؟!

حضرت پاسخ دادند:خداوند عزیز و بزرگ او را برای ایمان آوردن سزاوارتر می داند و تو سلام نمودن بر او را سزاوار نمی دانی؟»

حال با توجه به این روایت باید این را بگوییم که همه ما باید روزی در پیشگاه پروردگار عالمیان جوابگوی اعمال خویش باشیم ، و هیچ کس جوابگوی اعمال دیگری نخواهد بود ،لذا کسی نمی تواند بگوید که چون فلان مسلمان گناهکار است ،نباید به او سلام داد چرا که شاید این سلام و تحیت گفتن به او ،تاثیری بر او گذارد که از اعمال زشت خود پشیمان شده و توبه نماید و همین عمل ،تجارتی سودمند برای سلام دهنده و جواب گیرنده آن می باشد ، به طوری که یکی از غفلت نجات یافته و دیگری در ثواب این تحول برای خود نصیب و بهره ای برده است.

منظور از افشاء السلام چیست؟
در اینجا منظور از افشاء سلام می تواند انتشار دوستی و محبت بین مسلمانان باشد، زیرا هنگامی که دو مسلمان به یکدیگر برسند و به هم سلام کنند، آنگاه است که نوعی امنیت و خوش بینی بین طرفین پیش می آید، چرا که سلام یکی از نام های خداوند است و هرجا که نام خداوند در میان باشد آنگاه است که همه با آرامش با یکدیگر روبرو می گردند، به طوری که حضرت علی علیه السلام هنگامی که ماموران جمع آوری مالیات را به سوی مردم می فرستادند تا آنچه را حق خداست از آنان بستانند، در خصوص روش برخورد با مردم درنهج البلاغه چنین فرمودند:
«با آرامش و وقار حرکت کن، تا در میانشان قرار گیری، به آنها سلام کن و در سلام و تعارف و مهربانی کوتاهی نکن.»

که این هم نشان دهنده آن است که سلام نمودن ایجاد کننده نوعی آرامش و امنیت بین طرفین است،لذا در این روز از خداوند خواستاریم که نعمت بزرگ افشاء و انتشار سلام را نصیب ما گرداند.

شرح دعا (۴)«و صحبه الکرام بطولک یا ملجا الاملین »

«و در اینروز مرا مصاحبت با نیکان نصیب فرما به حق انعامت و بزرگواریت ای پناه آرزومندان.»

منظور از صحبه الکرام، هم کلام و همنشین شدن با اهل کرم و بخشش است که انسان را به مقامات و درجات عالی می رساند لذا در اینروز از خداوند به حق بزرگواریش می خواهیم که ما را با کریمان همنشین و از لئیمان دور سازد.
نکته ها

۱-یتیم نوازی و ترحم بر یتیمان یکی از دستورات بزرگ اسلام می باشد که بر مسلمانان واجب است که در این امر مهم بسیار کوشا باشند.

۲- یتیم به کسی گویند که در ظاهر سرپناه و سرپرستی برای خود نداشته باشند (یعنی هیچ کس نباشد که او را سرپرسی کند مثل پدر و مادر).

۳-یتیمان با اینکه به ظاهر سرپناه و سرپرستی برای خود ندارند، اما خداوند برای آنان ارزش بسیاری قائل است.

۴-در ماه مبارک رمضان یکی از چیزهایی که بسیار اهمیت دارد اطعام نمودن و سفره میهمانی پهن کردن برای فقیران و مستمندان و روزه داران است.

۵- که بخل و خود خواهی ،وجود بعضی از افراد را اشباع نموده و جایی برای بخشش و سخاوتمندی آنان نگذارده است به طوری که بعضی ها ، نعمتهای الهی را از خوشتن نیز دریغ می نمایند،چه رسد که برای دیگران سفره اطعامی پهن کنند.

۶- سلام یکی از مهمترین آداب مسلمانان است که هنگام رسیدن به یکدیگر به عنوان درود و احترام نسبت به هم عرضه می دارند.

۷- لذا کسی نمی تواند بگوید که چون فلان مسلمان گناهکار است ،نباید به او سلام داد چرا که شاید این سلام و تحیت گفتن به او ،تاثیری بر او گذارد که از اعمال زشت خود پشیمان شده و توبه نماید.
پی نوشتها:

۱-نهج البلاغه، نامه ۴۷،ص ۵۵۹٫

۲-مستدرک الوسایل ،ج۱،ص۱۴۸٫

۳- مستدرک الوسایل ،ج ۲،ص۶۱۶٫

۴- مستدرک الوسایل ،ج۱،ص۱۴۸٫

۵- ضحی/۶٫

۶- ضحی/۹٫

۷-احزاب/۲۱٫

۸-احقاق الحق،ج۱،ص۶۲۸؛دعائم الاسلام،ج۲،ص۱۰۶،ح۳۳۸٫

۹- نهج البلاغه،خطبه ۱۴۲،صص۲۶۰-۲۶۱٫

۱۰-بحارالانوار ،ج۷۸،ص۱۱۷،ح۶٫

۱۱- بحارالانوار ،ج۹۳،ص۲۹۴،ح۲۳٫

۱۲-جعفریات،ص۲۴۳؛مستدرک الوسائل،ج۸،ص۳۵۹،ح۹۶۶۳٫