سوال: واژه رمضان از لحاظ لغوی و اصطلاحی به چه معنا است؟ روزه از چه زمانی بر مسلمانان واجب شد؟

پاسخ: لغت شناسان در تعریف واژه “رمضان” نوشته اند: رمضان از ماده “رمض” می باشد که به معنای شدت تابش آفتاب بر خاک است. علت تسمیه آن است که عرب‌ها ماه را با زمانی که در آن واقع شود نامگذاری کرده اند. رمضان در زمان شدت گرما بود، از آن جهت رمضان نامیده شد و جمع آن را رمضانات گفته اند. گفته شده است: رمضان از نام های خداوند است.
رمضان از ماده “رمض” به معنای سوختگی است، و چون ماه صیام گناهان را می‌سوزاند، ‌بدین اسم مسمّی شد.
رمضان نهمین ماه هجری قمری، و یگانه ماهی است که نامش در قرآن آمده است. در این ماه مسلمانان با آداب خاص روزه می دارند.
این که ماه رمضان برای روزه انتخاب شده، به خاطر آن است که این ماه بر سایر ماه ها برتری دارد. در این ماه قرآن نازل شده و در روایات آمده است که همه کتاب‌های بزرگ آسمانی “تورات”، “انجیل” ، “زبور”، “صحف” و قرآن در این ماه نازل شده اند.
امام صادق(ع) فرمود: “تورات در ششم ماه رمضان و انجیل در دوازدهم و زبور در هیجدهم و قرآن مجید در شب قدر نازل گردید”.
قرآن پژوهان و مورخان باور دارند که روزه در سال دوم هجری بر مسلمانان واجب شد.
البته روزه در امت های پیشین بوده است. در قرآن آمده است: “یا أیّها الّذین آمنوا کُتِب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون؛ ای کسانی که ایمان آورده اید و روزه بر شما مقرّر شد، چنان که بر کسانی که قبل از شما بودند، نوشته شده بود، تا پرهیزکار شوید”.
از این آیه هم وجوب روزه بر مسلمانان استفاده می شود و هم پیشینه آن در ادیان دیگر. جمله “کما کتب علی الذین من قبلکم” حکایت از آن دارد که روزه در ادیان دیگر وجود داشته، گرچه مدت و کیفیت آن در ادیان متفاوت بوده است. یکی از نویسندگان در این خصوص می نویسد: از تورات و انجیل فعلی بر می آید که روزه میان یهود و نصاری بوده و اقوام و ملل دیگر هنگام مواجه شدن با غم و اندوه روزه می گرفته اند، چنان که در “قاموس کتاب مقدس” آمده است: روزه در تمام اوقات در میان هر طایفه بوده است. نیز از تورات بر می آید که موسی(ع) چهل روز روزه داشته است. همچنین به هنگام توبه و طلب خوشنودی خداوند، یهود روزه می‌گرفتند. حضرت مسیح(ع) چنان که از انجیل استفاده می شود، چهل روز روزه داشته است.

[۱] قاموس قرآن، ج ۳-۴، ص ۱۲۲؛ مجمع البحرین، ج ۱ – ۲؛ مفردات راغب، ص ۲۰۳؛ معارف و معاریف، ج ۵، ص ۶۶۹٫
لغت نامه دهخدا،‌ج ۷، ص ۱۰۷۸۰٫
بقره (۲) آیه ۱۸۵٫
غلام حسین مصاحب، دایره المعارف فارسی،‌ج۱، ص ۱۰۹۹؛ بهاءالدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن، ج ۱، ص ۱۱۱۸۰٫
تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۶۳۳- ۶۳۴٫
وسائل الشیعه، ج ۷، ابواب احکام شهر رمضان، ح ۱۶٫
البدایه و النهایه، ج ۳-۴، ص ۲۵۴؛‌ تاریخ طبری، ج ۲،‌ص ۱۲۹؛ العامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۱۱۵؛ ابراهیم آیتی، تاریخ پیامبر اسلام(ص)، ص ۲۹۸٫
بقره‌ (۲) آیه ۱۸۳؛ ترجمه المیزان، ج ۲،‌ ص ۵ به بعد.
تفسیر نمونه، ‌ج ۱، ص ۶۳۳ -‌ ۶۳۴؛ ترجمه المیزان، ج ۲، ص ۶، با تلخیص.

منبع: سایت ای پرسش (eporsesh)