اخیراً دکتر عزت عطیه یکی از مفتیان مصر درباره محرم شدن زن و مردی که هر دو در یک اتاق اداره یا شرکت کار می‌کنند فتوایی داد، که مورد انتقاد علما و حقوقدانان مصر قرار گرفت . آیه اللّه سبحانی ضمن بیان اساس فتوای این مفتی مصری در منابع اهل سنت، نکات ضعف استنادات روایی آن را تشریح نمودند.

متن پاسخ معظم‌له به سوال هفته نامه افق حوزه به این شرح است :

بسم ‌اللّه ‌الرحمن الرحیم

در اواخر اردیبهشت سال ۸۶ شمسی آقای دکتر عزت عطیه رئیس دانشکده حدیث دانشگاه الا‌زهر در یک برنامه تلویزیونی در مصر، اعلا‌م کرد: در ادارات دولتی و شرکت‌های خصوصی، زن و مرد کارمند در کنار یکدیگر مشغول کارند و عمل آنان نوعی خلوت با اجنبی است برای رهایی از این کار حرام، زن کارمند پنج بار مرد همکار خود را شیر دهد تا با هم محرم شوند، و این محرمیت در حد خلوت کردن است، اما ازدواج آن دو باهم حرام نمی‌شود.

فتوای این مفتی بحث و جدل فراوانی را در رسانه‌های عربی برانگیخت تا آنجا که گروهی از نمایندگان مجلس مصر، همراه با حقوقدانان و علمای شریعت در جلسه مشترکی به بطلا‌ن این فتوا، به اتفاق نظر رای دادند و تا آنجا پیش رفتند که می‌خواستند این مفتی را محاکمه و از کار برکنار کنند.

سرانجام شورای عالی الا‌زهر دستور تعلیق همکاری دکتر عزت عطیه و جلوگیری از تدریس وی را صادر و به دانشگاه الا‌زهر ابلا‌غ کرد. این شورا از دانشگاه الا‌زهر خواست، این فرد را به کمیته انضباطی معرفی کند. اینک تحلیل فتوا و ریشه‌های آن: فقیهان اسلا‌م، در تمام مذاهب، جز داود ظاهری، همگان اتفاق دارند که شیردادن تنها در دوران کودکی می‌تواند مبدا› محرمیت باشد یعنی در دورانی که طفل به وسیله شیر تغذیه می‌شود و سیر می‌گردد و غالب غذای او را شیر تشکیل می‌دهد.

برخی از فقیهان اهل سنّت دو سال و یک ماه یا دو ماه و اخیراً تا شش ماه را نیز زمان شیرخوردن دانسته و آن را نیز مبدا› محرمیت دانسته‌اند، ولی فردی که ازشیر بازگرفته شده و دوران نوجوانی و جوانی و یا بالا‌تر را سپری می‌کند هیچ فقهی آن را دوره مناسب برای این کار ندانسته است.(۱)

گذشته از روایاتی که از ائمه معصومین علیهم‌السلا‌م در این مورد رسیده است. حدیث معروفی در صحاح آمده که ترجمه آن این است: عایشه می‌گوید: پیامبر خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله بر من وارد شد، در حالی که مردی نزد من نشسته بود. آثار خشم بر چهره رسول خدا نمایان گشت: فوراً گفتم: ای پیامبر خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله! این برادر شیری من است. فرمود: درست بنگرید که برادران رضاعی شما کیانند؟ آنگاه فرمود: انما الرضاعه من المجاعه (آنان برادر رضاعی شما هستند که در دوران شرخوارگی که تنها با شیر سیر می‌شوند با شما از یک زن شیرخورده باشند). و مفهوم این سخن آن است که اگر دوران شیرخوارگی سپری شده و دیگر شیر به تنهایی، گرسنگی انسان را برطرف نمی‌کند، همشیری در این حالت تاثیری درمحرمیت ندارد.

ابن حجر درباره این حدیث از خود و دیگران توضیحاتی نقل کرده که خلا‌صه آن را یادآور شدیم. (۲) بنابراین، فتوای دکتر عزت گذشته از این‌که با اتفاق علمای اسلا‌م، مخالف است، با حدیث مذکور نیز منافات دارد. چیزی که دراین‌جا هست این‌که باید مدارک خود دکتر را نیز بررسی کرد. مسلماً رئیس بخش حدیث دانشگاه الا‌زهر یک فرد ساده نیست که بدون یک مدرک ولو ضعیف چنین فتوایی را در برنامه تلویزیونی اعلا‌م کند. مدرک فتوای او حدیثی است که مسلم در صحیح خود آن رانقل کرده و آن این‌که آن‌گاه که آیه ادعوهم لآبائهم هوا قسط عنداللّه فاںن لم تعلموا آباءهم فاخوانکم فی‌الدین و موالیکم … (۳) فرود آمد. آیه یادشده هر نوع پسر خواندگی را که در جاهلیت یک امر مرسوم بود لغو کرد و هرگز پسر خوانده برای زن خانواده محرم نمی‌شود. در دوران جاهلیت ابوحذیفه سالم را از کودکی به فرزند خواندگی گرفته بود، وقتی این آیه نازل شد، سالم یک نوجوان رشید شده بود و مسایل جنسی را به خوبی درک می‌کرد. در این هنگام همسر ابوحذیفه به نام سهله خدمت رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله رسید و گفت:‌ما تاکنون سالم را فرزند خود می‌دانستیم او بر ما وارد می‌شد، درحالی که ما لباس درون خانه را بر تن داشتیم.

اکنون چه کنیم که او به صورت یک فرد بیگانه در آمده است؟ مسلم در صحیح خود، نقل می‌کند که پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله به او فرمود: او را پنج‌بار شیربده تا از این راه محرم تو شود. سهله همسر ابو حذیفه گفت: یا رسول اللّه چگونه او را شیر دهم با این‌که ریش در آورده و بزرگ شده است؟ فرمود: شیر بده تا آن شک و تردید که در دل همسر تو ابوحذیفه است از میان برود. (۴)

این حدیث مدرک فتوای آقای دکتر عزت است ولی شایسته بود به جای نکوهش مفتی به بررسی مدرک او می‌پرداختند. چیزی که مانع از آن است به نقد این حدیث بپردازند این که در صحیح مسلم دومین صحیح معتبر نزد اهل سنّت وارد شده و محدثان آن‌قدر صحیح بخاری و مسلم را ارج می‌نهند که احدی یارای خدشه وارد ساختن به آنها را ندارد. و لذا شعارشان این است: کل ما فی البخاری و مسلم صحیحاً

ولی ما که تحت تا›ثیر این شعارها واقع نشده‌ایم و از نقاط ضعف این دو کتاب، در عین نکات قوت آگاهیم،‌این حدیث را مجعول و ساختگی می‌دانیم، زیرا، اولا‌ً پستان زن، یکی از نقاط محرک جوان است و به اصطلا‌ح فقها، از عورات مغلظه به شمار می‌رود، هر نوع تماس اجنبی با آن خصوصاً جوان تا چه رسد مکیدن و شیرخوردن، علا‌وه بر عمل حرام(تماس با اجنبی) مایه تحریک شهوت شده و آن‌چه نباید بشود رخ می‌دهد. آیا می‌توان تصور کرد که رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله به چنین امر حرامی به خاطر به دست آوردن حلا‌لی( محرمیت در خلوت) دستور دهد؟

فقیهان اسلا‌م مسئله‌ای به نام فتح ذرائع یا سدذرائع دارند، و آن این‌که آیا می‌شود اجازه داد یک وسیله حلا‌ل باعث رسیدن به یک امر حرام شود؟ گروهی آن را تحریم کرده‌اند که معروف به طرفداران سدذرائع هستند، و گروهی آن را تجویز کرده و طرفداران فتح ذرائع نام دارند. ولی احدی از فقها، فتوا نداده است که در پوشش یک حرام به حلا‌لی دست یابیم. در این مورد جریان از همین قبیل است. تماس با یک زن اجنبی و شیرخوردن از پستان او سبب شود که خلوت با او حلا‌ل گردد. و این جایز نیست. ثانیاً خود پیامبر گرامی به همسرش عایشه ضابطه را تعلیم داد و فرمود: انما الرضاعه من ‌المجاعه، شیرخوردنی که باعث محرمیت می‌شود آن است که شیر، طرف را از گرسنگی رها سازد. آیا می‌توان تصور کرد که پیامبر معصوم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله گفتار خود را به همسر خود نقض کرده و به همسر ابوحذیفه خلا‌ف آن را دستور دهد؟

ثالثاً از زنان پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله نقل شده است که آنان، دستور پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله را درباره همسر ابوحذیفه یک دستور استثنایی و اختصاصی دانسته‌اند، نه یک ضابطه کلی.(۵) ولی این توجیه نیز مانند اصل جریان،‌مشکوک و غیر قابل قبول است زیرا مفاد آن این است که پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله در موردی به‌خاطر این‌که امر جزیی، حرامی را تجویز کرده و این همان اندیشه مشرکان است که در مواردی به خدا همین نسبت‌ها را می‌دادند. قرآن می‌فرماید: قل ان‌اللّه لا‌یامر بالفحشاء اتقولون علی‌اللّه ما لا‌تعلمون، اعراف/ ۲۸٫

ما از نظر اصول کلی اسلا‌م، نمی‌توانیم اصل داستان و نه توجیهی که از همسران پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله نقل شده است، در این مورد بپذیریم.

این نوع فتواها با اعتماد به این مدارک مایه وهن اسلا‌م، و دوری جوانان از دین می‌شود، و لذا نقل شده است که بعد از این فتوا در خیابان‌های مصر مردان به زنان سخنان ناشایستی ابراز کرده‌اند، که قلم از ذکر آن معذور است.

در این مورد، شایسته است فقیهان و محدثان اهل سنّت با تکریم تلا‌ش‌های فزون از حدی که در تصحیح اسانید احادیث داشته‌اند قدری هم به متون روایات و مضامین آنها بپردازند، و با معیارهای درستی، طلا‌را از طلا‌نما و خالص را از مغشوش تمیز دهند، و ما در گذشته کتابی به نام الحدیث النبوی بین الروایه و الدرایه نوشته‌ایم و در آن به جای مناقشه در اسانید، به بررسی مضامین روایات صحاح پرداخته و با موارد اینجا در صحت و سقم آنها سخن گفته‌ایم علا‌قمندان می‌توانند به آن کتاب مراجعه کنند.

منبع : حوزه نیوز

———————————-

پی‌نوشت‌ها:

-۱ بدایه‌التمهید ۴/ ۳۶۵; خلا‌ف شیخ صدوق ۵/ ۹۸; رساله ۴; تفسیر قرطبی ۳/ ۱۶۲و ۵ / ۱۰۹

-۲ فتح‌الباری ۹ / ۱۴۶ درشرح حدیث شماره ۵۱۰۲; صحیح مسلم حدیث شماره ۱۴۵۵٫

-۳ احزاب/ ۵٫ (آنان را به نام پدرانشان بخوانید. این کار نزد خدا عادلا‌نه‌تر است و اگر پدرانشان را نمی‌شناسید آنان برادران دینی و هم‌پیمانان شما هستند.)

-۴ صحیح مسلم کتاب رضاع حدیث ۱۴۵۳

-۵ موطامالک ۲ / ۶-۵; سنن ابن ماجه /۱ ۶۲۵; سنن نسائی ۶/ ۱۰۴; سنن بیهقی۷ / ۴۵۹ باب رضاع الکبیر( در همه کتاب‌های یادشده)